Skip to content

Александриската библиотека, интелектуална престолнина на античкиот свет

Во 331 година п.н.е. според грчкиот историчар Плутарх, по успешното освојување на Египет, Александар Македонски добил видение во сон. Еден „седокос човек со преподобен изглед“, му раскажал за „остров во разбрануваното море пред Египет: луѓето го викале Фарос“.

Александар имал видение од грчкиот поет Хомер

Александар верувал дека оваа посета е од грчкиот поет Хомер, кој комуницирал од зад гробот. Кога отпатувал да го види Фарос, изјавил дека тоа е совршено место за изградување на град: град што ќе го носи неговото име и кој ќе стане нов главен град на античкиот свет.

Со својот архитект Динократ, младиот император го изработил планот на „Александрија“, расфрлајќи јачмен во песокот за да ги означи локациите на палатите, улиците и зградите. Градот имал правоаголна форма и бил уреден во решеткаст систем, со неговата должина точно двојно поголема од ширината – дизајн што се вели дека е направен по примерот на кламидата, волнената воена наметка што ја носеле македонските воини. Изграден е насип помеѓу копното и островот Фарос, кој се протега низ морето од огромниот комплекс на кралската палата што се појавил долж брегот за да создадат две огромни, вештачки пристаништа.

Препознатливите Фарос и библиотеката за градот Александрија

Слатка вода се пренасочувала од устието на Нил, течејќи по канал долг 20 милји во низа тунели и големи, засводени цистерни издлабени од карпата под градот. На врвот на островот, означувајќи го влезот во пристаништето, се наоѓала колосална бела мермерна кула: Фарос – или светилникот – на Александрија. На неговиот врв, 100 метри над градот, огнот бил запален и насочен со огледала од полиран метал, создавајќи видлив светилник, велат некои, над 300 милји до морето.

Библиотеката станала еден од оригиналните и најспектакуларните заложници на богатството во целата светска историја. Начелото „знаењето е моќ“ било неговото основачко верување; сепак, ако знаењето е моќ, тоа може да биде и закана, искушение, корупција и ерес. Тоа биле низа природни катастрофи што го видоа оригиналниот град проголтан од морето, но библиотеката во Александрија исчезнала многу порано.

Птоломеј ја воспоставил Александрија како светски центар на уметноста

Но, Александар починал пред да започне да работи на неговиот голем проект. Во 323 п.н.е., додека одморал во својата кралска палата во Вавилон, наеднаш починал или од маларија или од труење. Некои прилично тешки антички озборувања дури и го поврзувале Аристотел со заговор за атентат. На крајот, Птоломеј, соучесникот на Александар од детството, доверлив генерал и некогашен соученик кај Аристотел, бил тој што ќе ја воспостави Александрија како светски центар на уметноста.

Во срцето на комплексот на градската палата, кој се протегал по должината на пристаништето спроти островот Фарос, Птоломеј основал две големи институции: „Светилиште на музите“ – зграда денес е позната под името музеј – и огромна библиотека. За да ја управува оваа библиотека, Птоломеј му се обратил на колегата на Аристотел – Теофраст, новиот управител на атинската гимназија. Теофраст ја одбил понудата, но наместо тоа го препорачал еден од неговите најдобри ученици, Димитриј Фалерумски.

Филократ ја споменува за првпат

Еден од најраните преживеани записи со конкретно споменување на библиотеката во Александрија доаѓа од средината на вториот или третиот век п.н.е. . Во писмото до неговиот брат, Филократ, се чини дека тој детално го објаснува извонредниот напредок постигнат од Димитрија откако бил на чело на институцијата, и огромниот опсег на задачата што ја поставил Птоломеј:

„На Демитриј му беа доделени големи суми пари со цел да ги собере, ако е можно, сите книги на светот; и со договарање купувања и транскрипции, тој ја довршил замислата на кралот онолку колку што можел. Кога го прашаа, во мое присуство, колку илјадници книги се веќе собрани, тој одговори: „над двесте илјади мој крале; и за кратко време ќе вложам максимални напори за остатокот, да ја заокружам бројката од половина милион“.

Александриската библиотека не била првата направена во светот. Биле направени обиди да се собере и зачува она што било напишано речиси од моментот кога било измислено пишувањето. Месопотамците, на пример, основале голем број кралски библиотеки. Египетските свештеници управувале со големи архиви на дипломатска кореспонденција напишана на свитоци или табли. Асирскиот крал Ашурбанипал сочувал огромна збирка дела испишани во печена глина, која го вклучувала Епот за Гилгамеш, најстарото книжевно дело во светот.

Сите книги донесени во градот биле препишувани

Сепак, ништо не било блиску до амбициите на Александрија. Замислен од учениците на Аристотел, во тоа време меѓу највлијателните фигури во западниот свет, таа ја комбинирала филозофската и интелектуалната чистота со неверојатната империјална моќ. Скромниот модел на атинската гимназија и нејзината приватна библиотека се замислувале направени во огромни размери: ненаситната потрага по „различни светови“ во владеењето на Александар била заменета со еднакво итна потрага по знаење. Меѓутоа, во двата случаи, целите беа јасни: престиж и моќ. Како интелектуална престолнина на човештвото, Александрија требало да стои горда над секој друг град на земјата.

Меѓутоа, во Александрија, каде што целта била да се соберат и да се каталогизираат секоја книга дотогаш напишана, стратегијата била маестрална. Династијата Птоломеј вовела закон според кој секоја книга донесена во градот морало веднаш да биде предадена на писарите на библиотеката за препишување. Почесто, оригиналот се чувал и копијата му се враќала на сопственикот. Илјадниците бродови кои се закотвиле во трите меѓусебно поврзани длабоководни пристаништа во градот биле рутински претресени, а сите текстови што не биле веќе пријавени и истоварени на кејот биле запленети и конфискувани. Толку многу книги биле додадени во библиотеката преку овој метод, што добиле своја категоризација: етикета закачена на секој пергамент на која пишувал „од бродовите“. Агенти биле вработени да патуваат на пазарите на книги низ Медитеранот во потрага по ретки и оригинални дела.

Ривалската библитека Пергам

Во третиот век п.н.е., Птоломеј III испратил емисари до сите кралеви и водачи во познатиот свет, барајќи да ги позајмат нивните книги за копирање. Кога Атињаните им ги позајмиле главните примероци на делата на големите грчки трагичари Есхил, Еврипид и Софокле, кралот ги задржал оригиналите и ги испратил свежите копии преку морето, сметајќи го неговиот одземен депозит од 15 таланти како мала цена за плаќање. за толку скапоцен збир на први изданија. Кога била основана ривалската библиотека во Пергам во денешна Турција, тие го забраниле извозот на египетски папирус, обид да се отсече од изворот „кислородот“ за создавање и копирање книги. Библиотеката Пергам се борела како ривал, а нивните писари биле принудени да работат на пергаменти направени од животинска кожа.

Како што растел угледот на Александрија, имало многу дела, се давале стипендии и се правеле истражувања. Академиците се собирале во градот и добивале бесплатен пансион и сместување во раскошниот кралски кварт, како и ослободување од даноци. Добивале средства за студирање и секако имале пристап до библиотеката. Градот станал неодолив магнет за големите умови на античкиот свет.

За првпат била направена категоризација на книги

Стана јасно дека обемот на оваа библиотека претставувал нов и единствен предизвик. Откако сте ги ставиле сите човечки пишани дела под еден покрив, како би можеле тогаш да барате информации само за една конкретна тема? Одговорот бил да се измисли целосно нов систем за идентификување, регистрирање и лоцирање на текстови. Оваа монументална задача му паднала на критичарот, поет и научник Калимах од Кирена, кој смислил систем наречен Пинаки – буквално, „Табели“ – кој ја компресирал и категоризирал секоја дадена книга во скратена стенографија.

Во почетокот на третиот век п.н.е., математичкиот гениј Евклид ги напишал Елементите во Александрија, низа докази и аксиоми собрани заедно во една единствена, логична расправа. Тоа било основачкото дело на математиката и геометријата, дефинитивната референтна книга која му овозможува на секој иден научник да примени универзални теории за безброј практични примени. Како резултат на тоа, инженерството и физиката процветале во градот. На пример, Архимед ја измислил својата издржлива пумпа за вода „завртка“ и ја извикал својата позната „Еурека!“ моментот да се создаде пресметка, неговата методологија за обработка на области и волумени.

Како исчезнала библиотеката?

Во есента 48 п.н.е., римскиот генерал – и наскоро диктатор – Јулиј Цезар погледнал од палатата во Александрија над огромното, пространо пристаниште до Средоземното Море и размислувал за тоа колку брзо може да се сврти човечката среќа. Александрија станала воена зона и била запалена со што биле уништени големи број книги. Големиот историчар Ливиј, бил недвосмислен. Изгореа 40.000 книги на Александрија“, напишал тој. Тоа било првпат да се направи каква било експлицитна врска помеѓу пожарот на Цезар и уништувањето на библиотеката.

Сепак, нешто друго можеби го подгревало пламенот: стотиците илјади свитоци од познатата градска библиотека. Според Едвард Гибон, авторот на значајното дело „Историјата на пропаѓањето и падот на Римската Империја“, во немирите „вредната библиотека на Александрија била ограбена или уништена; пред се заради верските предрасуди“.

Во 640 година од нашата ера, армиите на исламот ги освоиле Персија, Сирија и Палестина и напредувале низ Египет за да ја опсадат Александрија. Градот бил едно од последните големи упоришта на Византиската империја во Африка. Пишувајќи пет века по опсадата, муслиманскиот историчар Ибн Ал-Кифти, опишал како победничкиот Амр разговарал со александрискиот свештеник, Јован Граматик, и дознал за бесценета колекција од 54.000 книги кои се чуваат во библиотеката во градот. Како верен и совесен поручник, Амр му пиша на својот водач Омар да го праша што треба да прави со книгите.  Одговорот бил студија за искривената логика на фанатизмот. „Ако овие списи на Грците не се согласуваат со книгата Божја“, рече Омар, „тие се бескорисни и не треба да се зачуваат; тие се погубни и треба да бидат уништени“.

Прочитајте и за Ватиканската библиотека – место на неоткриени тајни до кои ретко кој има пристап.

Напишете коментар