Јас сум детето кое растеше во манастирските дворови. Кога ќе се навратам на своето кратко детство, се сеќавам дека месеците ги учев и ги броев по празниците на кои семејно се собиравме во некој од манастирите на Матка. Во длабока зима и рана пролет во „Успение на Пресвета Богородица”, потоа, во доцна пролет, на „Св. Спас“ и „Св. Троица“, а во жешко лето се одеше во бегство во ладовините на врвот од планината и се оддаваше почит на остатоците од манастирот „Св. Недела”. Во доцно лето повторно враќање во храмот на „Пресвета Богородица“.
Бидејќи со самотијата сме пријатели уште од раните детски денови, сите собири околу каминот во просторијата за гости на манастирот, сите луѓе кои си ги греат рацете на Божиќното утро до огнот, молитвата искажана еднаш на глас од свештеното лице и уште најмалку четириесетпати во себе, во духот на Божиќ од присутните, ги живеев со радост, а тоа и денес ми носи некаква топлина во коскиве. Ако ме прашате зошто ги избрав планините, селата и тишината, водата и кајакот, зошто избрав да пишувам искрено и од срце, без желба за некаква кариера, критики или исполнување некакви туѓи, но не и свои замисли, зошто имам храброст да си ја оставам крвта на хартијава без страв од туѓото мислење, ќе морам опширно да ви одговорам.
Ги сакам приказните. Ако најраното детство остава најсилни траги врз животот на човекот, тогаш моите најдлабоки сеќавања се приказните. Секогаш кога се сеќавам на детството, се сеќавам и на приказните, можеби изветвени и избледени, подзаборавени и изменети, сепак, ги помнам, со сите промени на гласот на баба додека раскажува, со сите ликови на животни кои самата си ги додава, бидејќи, та нели, здосадува секој ден да се раскажуваат истите приказни? Јас бев дете кое не одеше во градинка или забавиште. Мојата градинка беа зелените полиња на Матка, старите и новите лозја, белиот коњ на кој му ја плетев гривата пред да полуди во војната носејќи оружје и храна за војската стационирана на ридовите од другата страна на езерото, со покриена глава преку бучниот тунел со вода.
Моето забавиште беа манастирските дворови, езерото, реката, планините, лулашката поради која, чинам, најмногу ја засакав тишината. Кога би имала свое дете, најголемиот дар што би можела да му го дадам е растењето во природа. Не се тоа учебниците, технологијата, скапите нешта со кои се купува почит, не се курсевите, не се образовните институции кои вриштат од класна нееднаквост, туку е – природата. Јас бев дете кое трчаше низ манастирските конаци, ливади и поседи. Кое ѕиркаше зад дрвените врати со резиња во монашките одаи.
Моето детско око беше фасцинирано од мозаичните ламби, старите зарѓани клучеви кои отвораат железни порти. Различните бакарни садови, разноликите цвеќиња и скалите кои крцкаат додека по нив брзо газат монахињите одејќи од одаја на молитва и обратно. Нивните црни одежди, кревкиот чекор и магливите божиќни утра во главава даваа слики на црни сенки кои одвременавреме се појавуваат на високите манастирски конаци. Не треба човек да е голем верник за да ја види љубовта која несебично ја раздаваат на манастирските мачки и кучиња, добитокот, дрвјата и цвеќињата.
Не треба човек да е голем верник за да го почувствува мирот преточен во изработката на одежди кои се нарачани од далечните земји, различните христијански симболи, иконите, лековитиот и миризлив темјан. Доволно е човекот во срцето да носи добрина и да го љуби различното, за да го разбере и засака. Како што растев, така мојот младешки дух се интересираше за оваа страна на животот. Дел од душава е цврсто врзан за некаков различен и толку мирен свет, кој не можам јасно да го визуализирам за да го објаснам.
Читав, истражував, си поставував неброени прашања, но некако секогаш повеќе учев со срце отколку со глава. Секогаш, кога ја напуштам Македонија, одам да се поздравам со манастирот „Успение на Пресвета Богородица“. Стана традиција садењето цвеќиња, секогаш купени од истиот чичко кој дава неколку повеќе, знаејќи дека се за манастирот. И секогаш сестра Доротеа ме испраќаше како родена мајка, со силна прегратка од длабочината на коскестото тело, со благослов и со молитва. И тоа го крепеше духот кога бев илјадници километри подалеку од мојата земја, град, дом и светилиште.
Мирниот лик на сестра Доротеа ме потсетуваше и ме потсетува дека тишината и мирот длабоко под градите се најважни. Дека добрината направена за повредено куче, гладно глувче или дете, стар човек или пресушеното цвеќе, не е направена за еден ден да се врати во полза на сопствената добробит, туку во името на еден духовно повисок идеал, за еден подобар свет. Тоа што значително го поткрепи моето интересирање за монашкиот свет беа книгите и забелешките на Фјодор Михајлович Достоевски. Беше длабока зима, некаде во средината на февруари, Маврово под снег, роденден на отец Партениј од Бигорскиот манастир. Тоа беше мојата прва посета на стариот и историски свет храм „Св. Јован Бигорски”.
Тоа беше зима посветена на „Браќата Карамазови“, познатиот класик на Достоевски.
Додека стоев пред самиот влез во манастирот, каде што течеше ноќна молитва, ги набљудував монасите. Но и нивниот од, нивните задачи, нивното однесување кон обичниот човек. Во главава правев споредби со ликовите од делото и тоа почна да ми станува интересно. Дотогаш нив ги сметав за чисти души кои, само со некаква ограда, се оттргнати и повлечени од луѓето, мислејќи дека се луѓе кои животот им го посветуваат на тишината и молитвата.
И тука ќе си спомнам за Ефрем, монахот задолжен за чување на добитокот во „Бигорскиот манастир“. Монахот поради кој научив дека овие луѓе се полни со љубов и разбирање, животна енергија и верба во човештвото Дека нивната присутност во човечките животи е толку голема, дека постои еден друг тип љубов која е толку чиста и света. Некаква братска љубов во која секој се чувствува подеднакво важен, разбран и прифатен. Ефрем во душава е брат од мавровските височини и ако некогаш видите човек со црвена брада и широка насмевка кој спокојно го чува добитокот на мавровските ливади, знајте дека тоа е Ефрем, дете на градот, кој својот мир го најде на едни поинакви височини.
Јована Јаневска
