Есеи е главното дело на Мишел де Монтењ
Есеи (француски: Les Essais) е главното дело на Мишел де Монтењ (1533-1592), кое го има пишувано и усовршувано од 1572 сѐ до неговата смрт. Во нив се пишува за сите можни теми, без посебен редослед: медицина, книги, домашни обврски, коњи, болести и многу други. Монтењ додава размисли за својот личен живот, но и за човекот воопшто, создавајќи „мешавина во која со задоволство се сретнуваат битни и залудни нешта, воедно старомодни и вечни“.
Преиспитување на душата
Есеите се вистински обид на одново и одново преиспитување на душата, животот, чувствата, дело кое има прераснато во универзална книга, „единствената книга од ваков вид во светот“. Ретка книга која на читателот не само што го доловува мигот на опишување на еден човек, туку и еден живот во своето течение. Сѐ за што се интересира писателот може да се искаже во едно прашање: „што е човекот?“ или уште поконкретно, „што знам јас, Мишел Екем де Монтењ?“.
Запис на неговиот живот
За да сфати што е човекот, Монтењ, еднакво љубопитен набљудувач и посветен читател, скептичен во однос на филозофските традиции и догматските мислители. Пишува и за човечките страдања и за човечките величини. Есеите исцртуваат портрет на просечен човек, истовремено различен, посебен, но пред сѐ побогат од сите идеални модели со кои сакаме да го изедначиме. Есеите од оваа гледна точка се спротивставуваат на којбило филозофски систем. Ако Монтењ ја бара реалноста на човечката состојба, тогаш ја бара преку набљудување на она што е најсекојдневно, најбанално кај себе, но и кај другите. На ова се додава мислата на авторот со која го омаловажува она што го пишува: „Цела оваа размена на мисли, за која дрдорам, е само запис на есеи за мојот живот.“ Сите животни нешта, дури и најобичните, во негови очи се вредни за пишување. Тој со задоволство пишува за една разголена човечност, тргнувајќи од себе, изложувајќи го она што е „зад сцените“, како што вели тој.
Најважно е што Монтењ, пишувајќи за себе, пишува за човекот воопшто – тој ни ги позајмува своите очи за да можеме да се видиме себеси. За него, секој човек ја носи во себе целата форма на човечката природа.
Пишува под влијание на античкото наследство
Неговата литература е пред се под влијание на античкото наследство: Плутарх, Сенека, Овидиј, Вергилиј, Плаут, Херодот, Ксенофон, Тит Ливије, Цезар и Цицерон. Цитирајќи ги, тој го следи обичајот на времето, но за разлика од неговите современици, Монтењ ја асимилирал античката култура. Тој цитира туѓи пасуси со цел подобро да ги осветли своите мисли. За Монтењ, позајмувањето туѓи мисли и реченици не е имитација или кражба – затоа што како што пчелите преработуваат мед, така и тој ги обработува своите модели за да го покаже својот начин на размислување.
Критичар на схоластичко образование
Со свои постапки, но и со остри критики, Монтењ, како и неговиот постар сонародник Франсоа Рабле, го критикува схоластичкото средновековно образование. Знаењето, за него, никогаш не смее да стане мртов капитал, и исклучиво книжнo, учење само од книга. Процесот на размислување е она што не носи до совршенство на доблеста – учење и мудрост, а знаењето само не значи ништо ако не нè охрабри креативно.
Паметна глава се добива преку разговори, познаници и патувања
Како и Рабле, така и Монтењ остро го критикува образовниот систем од своето време – затоа што не развил интелигенција на вистински начин, туку му ја скокоткал меморијата. Монтењ ја изложува својата визија за образование. Тоа е хармоничен и паралелен развој на целата личност: духот, телото и моралниот карактер. Развивање на духот значи формирање и развој на интелигенција. Потребна е добра и паметна глава, што се постигнува преку разговори, познаници и патувања. Образованието треба да биде ненасилно, а ученикот треба да биде активен и постојано да го применува своето знаење. Студентот не треба да им верува на едноставните авторитети, туку треба да размислува критички. Овој систем потсетува на оној создаден од Рабле. Единствената разлика е во енциклопедиската природа на знаењето на Рабле, што треба да го направи студентот бездна на знаењето. Монтењ се стреми да негува резонирање и интелигенција.
Најважна мисла е само-набљудувањето
Најважниот извор на неговата мисла е само-набљудување. Тој се набудува себе си во сите прилики, постојано ги опишува своите расположенија, желби и вкусови. Сепак, Монтењ не го слика своето битие во статична состојба, туку во постојано движење – тој не слика битие, туку транзиција. И не е движење од една возраст во друга возраст, туку од минута во минута. Ова ја нагласува комплексноста и противречностите на човечката природа. Сликата на Монтењ за човечкиот карактер се покажа целосно спротивна на класичната. Не е единствено и логично, но човечкото суштество е сложено и нема ред, постојаност и конзистентност, мобилно е и контрадикторно. Да се справиш со духот според него значи да бараш сопствен идентитет. Историски гледано, Монтењ со своите експерименти го подготвува појавувањето на класицизмот и осветлувајќи ја сложената човечка психа, тој влијае на модерното време.
Во развојот на неговата филозофска мисла, книжевните историчари разликуваат три фази – стоицизам, скептицизам и фаза на животна мудрост.
Стоицизам
Стоицизам (филозофија на смртта) – присутен во првата и делумно во втората книга на изданието од 1580 година. Главната тема на овие есеи е подготовката на Монтењ за болката и смртта. Идеалот на животот во овој период е аскетизмот според античкиот приме. Негов омилен учител е Сенека. Тука, Монтењ развива општи места за зголемување на волјата, што треба да придонесе за победа над болката и смртта. Животната мудрост во оваа фаза е да се подготвиме за смртта што е наша судбина.
Скептицизам
Скептицизам – Изразување сомнеж „Што знам јас?“,. Ги осветлува заблудите на сетилата и разумот и ја критикува особено науката и нејзините ненаучни методи, метафизиката како мајка на мистицизмот, границите на човековото знаење, филозофијата што е само збир на противречности, суетата на животот што е повеќе како сон …
Филозофија на животот
Вештината на живеење (Филозофија на животот) е реакција, револт против схоластиката. Се крева против схоластичкото негирање на животот, претпоставка дека земниот живот е само подготовка за другите. Овде земниот живот станува цел само по себе и станува вреден за живеење. Животот мора да се искористи како што ни е даден, и од него можеме да извлечеме што е можно поголема среќа. Ова треба да се направи со потпирање на природата.
Да филозофираш значи да се навикнеш на смртта
Она што го проповедаше Монтењ е дека справувањето со духот е потрага по суштината на нечие битие, кое ќе го преживее ефемерниот свет. Смртта е космичка сила, вечно движење и да филозофираш значи да се справиш со суштината, да се навикнеш на смртта. По смртта, човечката мисла е единствената форма на постоење.
Прочијате ја оваа книга која е една од најперсоналните книги некогаш напишани!
Вљубеник во книжевноста кој верува во светлината на зборот и на љубовта.