Андре Жид (Париз, 22 ноември 1869 година – Париз, 19 февруари 1951 година) е француски писател познат по своите романи „Неморалистот“, „Тесната врата“, „Подрумите на Ватикан“, „Ковачи на лажни пари“, збирката есеи „Коридон“ , како и според неговиот повеќетомен дневник. Со години бил главен уредник на литературниот магазин Француска нова ревија. Добитник е на Нобелова награда за литература во 1947 година.
Андре Жид со своите ставови за моралот, религијата и општеството остана една од најконтроверзните фигури во светската литература на дваесеттиот век.
Главниот јунак на неговите романи е индивидуа, честопати автобиографски обликувана, која се соочува со низа морални проблеми. Истражувајќи ги проблемите на религиозност, атеизам, сексуалност, политика и државјанство, негoвите дела сведочат за моралниот развој на современиот интелектуалец во првата половина на дваесеттиот век. Покрај разновидноста на содржината, делото на овој француски лауреат на Нобелова награда се карактеризира и со разновидноста на формата и интересот за обновување на постарите литературни жанрови како што се сотијата и трактатот.
Животопис
Андре Жид е роден на денешен ден во Париз во 1869 година. Неговиот татко, универзитетски професор по право, починал во 1880 година, на негови 11 години. Андре израснал во Нормандија, имал осамено детство. По смртта на неговата мајка во 1895 година, тој се оженил со својта братучетка Медлин Рондо, но овој брак бил од формална природа.
Во 1891 година, Андре Жид го објавил својот прв роман „Бележниците на Андре Валтер“ (Les Cahiers d’André Walter). Од 1893 до 1894 година патувал во Северна Африка. Во Алжир, се спријателил со Оскар Вајлд и ја признал својата хомосексуална ориентација.
Од јули 1926 до мај 1927 година, Жид патувал низ Централна Африка заедно со неговиот љубовник Марк Алегре. Тој ги посетил француските колонии Конго (денес Република Конго), Убанги-Шари (денес Централноафриканска република), а потоа кратко останал во Чад и во Камерун пред да се врати во Франција. Своите патувања ги опишал во Патувањата во Конго (Voyage au Congo) и во Враќањето од Чад (Retour du Tchad). Во овие објавени дневници тој ги критикувал француските деловни интереси во Конго и ги поттикнувал реформите.
Во текот на 1930-тите, Жид накратко станал комунист, т.е. симпатизер, бидејќи никогаш формално не ѝ се приклучил на Комунистичката партија. Како истакнат писател кој ја симпатизирал комунистичката кауза, тој бил повикан на гости во Советскиот сојуз од страна на Советската унија на писателите. Ова патување му ги срушило сите илузии и тој наскоро станал критичар на советскиот комунизам. Поради критиките на комунизмот тој ги изгубил социјалистичките пријатели, особено по објавувањето на книгата „Враќањето од СССР“ (Retour de L’U.R.S.S.) во 1936 година.
Во текот на Втората светска војна, „Нова француска ревија“ паднала во рацете на Германците. Во 1940 година, Жид ја напуштил работата на главен уредник, а во неа објавил само еден текст и потоа се воздржал од натамошно објавување. Притоа, во весникот „Фигаро“, тој ја објавил својата желба да ја напушти „Ревијата“, а истовремено го одбил и местото во Академијата. Потоа, од Париз заминал на Азурниот брег, повремено објавувајќи книжевни критики во „Фигаро“. Почнувајќи од 1942 година, нападите против него се засилиле, без да му биде дадена можноста да се брани, поради цензурата.
Андре Жид умрел на 19 февруари, 1951 година, во Париз, на возраст од 81 година, а бил закопан селските гробишта, до сопругата Мадлен. Според неговите биографи, Жид умрел во согласност со неговите зборови од младоста: „Се надевам, откако ќе го изразам на оваа земја сето она што чекаше во мене – задоволен – дека ќе умрам потполно безнадежен.
Творештво
За своето творештво, Жид добил почести од неколку институции, меѓу кои и Оксфордскиот универзитет, а во 1947 година ја добил Нобеловата награда за литература, како доказ за неговата верба во „доблеста на малкумината“. Поради здравствени причини, Жид не присуствувал на свечениот чин на доделувањето на наградата која во негово име ја примил францускиот амбасадор.
Преку книжевноста, Жид се справувал со предрасудите на неговото време, а неговото влијание се должи повеќе на уметноста отколку на политичкиот ангажман, за разлика од Жан-Пол Сартр, кој избрал друг пат, останувајќи книжевник, но со истакната политичка ангажираност.
Жид е подеднакво познат како писател, како моралист и како мислител. Без сомнение, тој е еден од најголемите француски книжевни критичари, водач во „крстоносните општествени војни“ и борец за правата на хомосексуалците. Во втората половина на 20 век, тој станал најголемиот борец за жртвите на општеството, а општествените неправди ги проучувал многу подлабоко од неговите книжевни современици.
Како писател и како интелектуалец, Жид бил оценуван на различни начини: за едни, тој бил психолог-традиционалист, а за други бил иновативен модернист. Впрочем, и самиот Жид бил во постојана потрага по својата личност, а тоа била честа тема во неговите дела, но цело време, во суштината, останал религиозен. Во својата книжевна кариера, тој го употребувал пишувањето како средство за проучување на моралноста.
Библиографија
- „Тетратките на Андре Волтер“ (Les Cahiers d’André Walter)
- „Трактатот на Нарцис“, 1891
- „Патување на Уриен и љубовното искушение“ (Voyage d’Urien et la tentation amoureuse), 1893
- „Мочуришта“ (Paludes)
- „Земска храна“ (Les Nourritures terrestres), 1897
- „Иморалист“, 1902
- „Враќањето на генијалното дете“, 1907
- „Тесна врата“ (La Porte étroite), 1909
- „Подрумите на Ватикан“ (Les caves du Vatican), 1914
- „Пасторалната симфонија“, 1919
- „Ако житото не умре“ (Si le grain ne meurt), 1924
- „Коридон“, 1924
- „Ковачи на лажни пари“ (Les Faux Monnayeurs), 1926
- „Патувањата во Конго“ (Voyage au Congo), 1927
- „Враќањето од Чад“ (Retour du Tchad)
- „Враќањето од СССР“ (Retour de L’U.R.S.S.), 1936
- „Дневник“, 1939, 1950
- „Така нека биде, или Игрите се завршени“ (Ainsi soit-il ou Les jeux sont faits), 1950
Дела од Андре Жид објавени на македонски јазик
- Андре Жид, Дневник: избор: 1889-1949. Скопје: Магор, 2014 (Скопје: Бато & Дивајн), ISBN 978-608-223-411-3 (превод од француски јазик: Офелија Ковилоска; поговор: Славица Србиновска).
- Андре Жид, Тесна врата/ Пасторална симфонија. Скопје: Конгресен сервисен центар; Битола: Микена; Скопје: Макавеј, 2012 (превод од француски јазик: Офелија Ковилоска; поговор: Санде Стојчевски)
- Андре Жид, Подрумите на Ватикан, ISBN 978-608-223-025-2 (превод од француски јазик: Елисавета Поповска; дизајн на корицата: Мирко Давидовски )
- Андре Жид, Ковачи на лажни пари. Битола: Микена, 2009 (превод од француски јазик: Благоја Велковски – Краш)
- Андре Жид, Патување низ Конго. Скопје : Култура, 1957 [превод: Ѓорѓи Цаца]
Вљубеник во книжевноста кој верува во светлината на зборот и на љубовта.