Донатин Алфонс Франсоа, Маркиз де Сад, беше најпродаван автор во своето време, а сепак поголемиот дел од својот живот го помина зад решетки.
Франција го прогласи неговото дело за „национално богатство
Неговите романи го инспирирале терминот „садист“ – „личност која носи задоволство, особено сексуално задоволување, од нанесување болка или понижување на другите“ – и сепак, во 2017 година, Франција го прогласи неговото дело за „национално богатство“. Па, дали Сад беше порнограф или филозоф – и зошто неговото име продолжува да предизвикува толку жестока дебата?
Два века после неговата смрт, Сад (1740-1814) останува да биде лик на контроверзии. Од една страна, неговото име е поврзано со Француската револуција и бурата во Бастилја, од друга страна, со силувања, сексуален терор и тортура. За време на неговиот живот, Сад беше прогласен за виновен за содомија, силување, тортура врз 36-годишната питачка Роуз Келер, затворање на шест деца во замокот во Лакост и труење на пет проститутки со афродизијак „Шпанска мушичка“.
32 години во затвор
Тој успеа да ја избегне смртната казна, но сепак помина 32 години во затвори и луди азили, делумно поради интервенцијата на членовите на семејството кои го држеа затворен за да избегне срам. Моментно ослободен под Француската револуција, тој стана „Граѓанин Сад“, учествувајќи во некои од клучните политички настани во ерата, за да ги види неговите дела запленети, уништени и забранети под Наполеон Бонапарта.
Неговата работа остана цензурирана во текот на целиот 19 век и поголемиот дел од 20 век – но во 2017 година Француската држава ги прогласи неговите 120 дена Содом (1785), напишани во Бастилја на 12-метарски свиток, за „национално богатство“. Па, што се случи помеѓу неговиот и нашиот живот за да го смениме неговиот профил толку радикално?
Пет работи што сите треба да ги знаеме за Маркиз де Сад:
Наполеон го нарекол автор на „гнасни“ книги
Најодвратни книги се: Jустин или „Несреќи на доблеста“ (1791), „Филозофија во спалната соба“ (1795), „Новиот Jустин“ (проширена верзија на Jустин објавена во 1797 година), проследено со „Приказната за Жулиета, нејзината сестра“ (1797) и „120 дена на Содом“, или Школата за слободарство (1785) – ова се дела што го натерале Наполеон Бонапарта да го нарече Сад автор на „гнасни“ книги и да има „развратна имагинација“. Но, тие беа напишани зад решетки и се производи на затворена фантазија – не се производи од неговиот личен живот и злосторства.
Сатиричар на општеството
Никој не избега од сатиричната моќ на пенкалото на Саде – млад или стар, доблесен или расипан, богат или сиромашен – иако во неговите наративи доминираат одредени типови, особено банкарите, свештениците, судиите, аристократите и проститутките.
Политички памфлет
Сад живееше во време на теророт. Неговите книги може да се прочитаат како спротивност на просветителските високи идеали, кои беа напишани во Франција на крајот на 18 век во сенката на крвавата гилотина. На пример, Филозофијата во спалната соба – која содржи политички памфлет кој е многу ироничен: „Уште еден напор, Французи, ако би станале републиканци“ – е напишана непосредно по падот на водечкиот радикал Робеспјер и нуди апсурдистички став за ветувањата за Француската револуција.
Феминистички филозоф
Симоне де Бовоар застана во одбрана на Сад во есејот од 1951 година со наслов: „Дали мора да го запалиме Сад?“
Таа тврди дека истражувањето во неговите романи за идејата дека „во криминално општество, мора да се биде криминалец“ никогаш не било порелевантно и дека неговата животна приказна и зголемената изопаченост во неговата фантазија е симптом на зголемените обиди на општеството во кое живеел да го контролира. Во 70-тите и 80-тите години од минатиот век, феминистките се вклучија во жестока дебата за Сад и неговата филозофска вредност.
Андреа Дворкин инсистираше на тоа дека неговата фантазија само ја прикажува машката сексуална желба да се „поседуваат“ жени.
Божествен маркиз
Во 20 век, Сад беше сметан за „божествен“ од многу интелектуалци и уметници кои ги толкуваа неговите списи како темно огледало на нечовечноста на човекот кон човек. Од имагинарните портрети на Сад кон крајот на 30-тите години на минатиот век, прикажувајќи го како парагон на слободата покрај запалената Бастилја, како што војуваше во Европа, до филмот Сало на Пјер Паоло Пасолини (1975), со кој се прикажува 120-те дена Содома на Сад во фашистичка Италија.
Името и книгите на Сад им понудија на современите уметници и писатели средство за решавање на ужасите од војната и тоталитарните режими.
Книгите на Сад може да изгледаат ладни и сурови, но тие можат, да остават трага врз читателот. Сигурно тоа е моќта на уметноста и зошто мора да продолжиме да го читаме Сад.
Вљубеник во книжевноста кој верува во светлината на зборот и на љубовта.