Људевит Гај е водач на хрватската национална преродба и писател , роден е на денешен ден (Крапина, 8. 7. 1809 – Загреб, 20. 4. 1872).
Тој израснал во семејство во кое се зборувало германски, но мајка му го негувала и кајкавскиот јазик. Гимназијата ја посетувал во родната Крапина, Вараждин и Карловац. Во 1826 година се запишал на филозофски студии во Виена, продолжил во Грац, и во 1829 година се запишал на правни науки во Пешта. Во почетокот на 1832 година дошол во Загреб, каде се занимавал со адвокатура. Докторирал филозофија во 1834 година во Лајпциг. Откако добил одобрение во 1834 година, во 1835 година започнал да ја објавува „Новине хорватске“ и оттогаш целосно се посветил на националната преродба.
Теорија за илириско потекло на јужните Словени
На формирањето на хрватската национална и словенска идеологија на Гај, која тој ја менувал и проширил со текот на времето, многу влијаела теоријата за илирското потекло на јужните Словени, легендата за браќата Чех, Лех и Мех, која создала слика на словенско единство (Крапински замоци – Die Schlösser bei Krapina, 1826). Тој имал централноевропската национална концепција според која јазикот е главната карактеристика на националниот идентитет, во корелација со Ј. Колар, идеологот на словенскиот реципроцитет, хрватското културно наследство и политичката историја како потврда на етничката, политичката и јазичната хрватска индивидуалност. Гај знаел за тогашната словенска класификација на словенските јазици со четири јазици (руски, полски, чешки и илирски) и за негирањето на хрватскиот јазик од Копитар и Шарифов.
Дружејќи се со образованите припадници на словенските народи, тој се запознал со културните настани и литературните дела додека студирал и ги проширил своите видици за словенскиот свет. Затоа рано му се родила идејата за реформа на хрватскиот азбучен и литературен јазик, која ќе стане центар на неговата севкупна дејност. Најпрвин верувал дека кајкавскиот дијалект најдобро ги зачувува карактеристиките на постарата состојба на хрватскиот јазик, а подоцна увидел дека основата на единствениот литературен јазик во богатото хрватско книжевно наследство треба да го зеде Дубровник како модел.
Во 1832 година Гај собрал група млади луѓе во Загреб, на кои меѓу постарите им се придружил и грофот Ј. Драшковиќ, кои почнале да го планираат културниот, научниот, образовниот и економскиот развој на Хрватска по моделот на поразвиените европски земји.
Користејќи илирско име, во поширока смисла, имале програма за културно здружување на јужните Словени, а во потесна смисла обединување на хрватските земји. Списанието Даница и неговата печатница, основана во 1838 година, служеле за ширење на неговото движење.
Ја нагласува етничката независност на Хрватите
Својата програма најасно ја презентирал во прогласите во пресрет на секоја годишнина од книжевното списание. Започнал со објавување и на кајкавски и на шокавски написи, постепено веќе во првата година преминува на шокавскиот литературен јазик и на новиот правопис, а од 1836 година, со промената на името во Илирске народна новине и Даница Илирска, им дава на неговата идеологија јужнословенско значење, но истовремено ја нагласува етничката независност на Хрватите и територијалниот интегритет врз основа на историските општински права.
Како водач на преродбеното движење бил познат низ Хрватска, но и во словенските земји на Хабсбуршката монархија. Поради трошоците за неговата печатница, политичките активности и многубројните патувања, останал во долгови, па со текот на времето се насочил кон тајната политика во потрага по средства за својата работа. Во 1838 година, тој започнал да одржува тајни врски со Русија, обидувајќи се да ја зајакне нејзината улога на Балканот.
Врвот на својата политичка активност го доживеал со успехот на Илирската народна партија на жупаниските собранија во Вараждин во 1841 година и во Загреб во 1842 година претставена по повод парламентарната седница во Вараждин, Гај ја сумирал целата програма на националната преродба: Хрватската независност во земјите на круната на Св. Стјепан и припадност на јужнословенскиот етнички и културен простор.
Имал врски со полската емиграција
По забраната на илирското име во 1843 година, Гај ја загубил водечката улога во илирското движење. Тој воспоставил врски со полската емиграција, која дејствувала против Австрија и Русија, гледајќи ја Србија како центар на идната јужнословенска држава. Гај ги променил своите политички ставови и сега се залагал за посилна улога на Австрија во Србија и сузбивање на руското влијание.
Тој повторно имал значајна улога во политичкиот живот во револуционерната 1848 година, кога го предводел Народното собрание на Троичното Кралство Далмација, Хрватска и Славонија, кое ги прифатило барањата на народот. Тој соработувал со Бан Јелачиќ. Неговите соработници веќе го напуштиле, а илирското движење повеќе не можело да заживее ниту по дозволата за користење на илирското име во 1845 година. Тој ја сметал австроунгарската спогодба во 1867 година како пораз на неговите политички идеи. Неговата улога како водач на националната преродба, која го започна создавањето на модерна Хрватска, ќе остане трајно запишана во историјата.
Како писател, Гај не остави некоја голема трага. Меѓу песните, претежно кајкавски, само Хорватовата слога и живот (познат по воведниот стих Још Хорватска није пропала, во списанието Даница, 1835 г.) добила голема популарност како едно преродбенско бдение. Историското дело Летописите на Голема Илирија остана недовршено и необјавено.
Големи заслуги за хрватскиот стандарден јазик
Заслугите на Гај за хрватскиот стандарден јазик не се толку во тоа што го напишал, туку повеќе во тоа што го иницирал. Обединувањето на Хрватите со едно латинично писмо беше првиот чекор кон обединување на еден стандарден јазик, а Гај имаше одлучувачка улога во таа интеграција. Тој најде поттик за правописна реформа во домашните напори за стандардизирање на буквите, првенствено во А. Јамбрешиќ и П. Витезовиќ, и во чешкиот правопис.
Kratka osna crovatsko-slavenskogo pravopisaňa
Во брошурата Kratka osna crovatsko-slavenskogo pravopisaňa (1830), тој предложил едносложен систем, поаѓајќи од кајкавскиот литературен јазик, решавајќи го претходниот проблем на пишување палатали со воведување на надписни знаци.
Предлогот не беше прифатен, но го означи почетокот на решавањето на обединетата азбука и хрватскиот стандарден јазик. Во написот Правопис (Даница, 1835) делумно се вратил на двојните букви (dj, gj, lj, nj, tj), оставил единечни букви (č, š, ž) со цртичка, а не со оригиналната тилда, воведе ć и ě. Овој правопис наречен Гајица ќе претрпи благи промени, постепено ќе се прифаќа низ цела Хрватска, а ќе го прифатат и Словенците. Иако Гај во својата програма планирал основата на „илирскиот“ јазик да биде цела Илирија, пред сè, В. Бабукиќ и А. Мажураниќ во своите граматики го стандардизираа хрватскиот јазик на новоштокавската јекавска основа со отвореност кон севкупноста на пишаното хрватско книжевно наследство. Благодарение на Гај и неговите соработници, хрватскиот јазик, по вековен развој, е кодифициран и прогласен за официјален јазик во хрватскиот Сабор во 1847 година.
Вљубеник во книжевноста кој верува во светлината на зборот и на љубовта.