По повод 18. јануари, денот на раѓањето на Григор Прличев Алма Шемо ја напишала беседата ,,Прличев и ние“ со која минатата година освоила второ место на Конкурсот за најдобра беседа, распишан од Библиотеката во Охрид. Прочитајте ја беседата во продолжение.
„Пискотници се слушаат од Галичник до Река“…
Не плашете се, тоа Прличев за Кузман пее, јунакот македонски од Река,
за Неда, олицетворение на храброста и силината на жената како мајка,
за народот наш, македонски, за љубовта и страдањата, за предавствата и
борбата…
Нели тоа е животот?!
„Си спомнувам кога одвај имав четири години и уште салам не прооден, ама
буква по буква од стариот грчки буквар, гласот дедов како за рака да ме
водеше низ алфа, бета, гама, та уште толку мал да научам да читам. И
читав, а денес и пеам. И продавав. И преписи правев.“
Како да ти го слушаме медовиот ти глас, Прличев,
како да те слушаме и во најмалиот шум на природата,
како да те гледаме секаде каде и да го свртиме погледот.
Како да ни шепотиш за себе, за своето детство,
за сè она што беше, за сè она што копнеeше да бидеш.
И кога на бој со себе се стави и реши збор-два за себе да ни кажеше,
како да осети дека мора нешто лично твое за нас да остане.
Како букварот на првачето првпат во школо што ќе седне,
како туристички водич, за Охрид каков што само ти го знаеше,
како парче од твојата душа, идеалот твој вечен да остане…
Читавме за твојте борби со себе што си ги водел.
Си се мечувал со перото, дал збор-два нови на лист хартија да ставиш,
дали нови откриенија пред нас да оставиш.
Но, многу повеќе знаеме дека пишуваше за сите нас,
за сите минати и идни генерации,
кои низ твоите мисли и зборови живеат, давајќи ни вечност преку твојата реч,
додека душата пред нас ја соголуваше, пишувајќи за најтанките подробности од
твојот краток живот.
Но, веруваше дека Автобиографија е „мошне полезна книшка“.
И вербата твоја победи!
Имај на ум – нема ни грам гордост во она што ти го напиша,
туку ние сме тие кои се гордееме што сепак успеа за нас да ја оставиш,
да живее делото твое и тогаш кога смртта на сцена ќе настапи.
Чекориме по истиот пат по кој ти некогаш си одел,
чекориме по калдрмите на твојот, на мојот, на нашиот Охрид.
Чекориме по твојте улици,
низ твојте најтесни сокачиња покрај 365-те цркви низ Охрида;
и зад црквата Св. Богородица Перивлепта горко заплкавме,
на твојот гроб солзи од очи ни капнаа.
Ни улицата Самоилова не ја одминавме од каде ѕирка куќата во спомен
твој што ја ставија….
Покрај бисерот на Охрид, додека тивки бранови ја плискаат калдрмата…
Бевме и во училиштето што името твое гордо го носи;
ги прашавме и најмалите за тебе;
сите со стравопочит се надзборуваа кој поголем збор за тебе да каже,
кој поубава мисла твоја да спомне,
кој најумен да биде, кој да го наследи твоето дело….
Ама, пак ти велам,
ми се навраќаат сите спомени за тебе, Григор.
Јас и сите ние.
Прости ни што на име те викаме, а срцево ни гори од почит кон тебе.
Литературен генијалец,
великан на македонската поезија,
најголемото име во литературата македонска,
нашиот Хомер од XIX век,
каков што мајка раѓа еднаш во животот.
Литерат од најголем калибар, а дури и тродомен, оти и грчки и бугарски и
македонски биле твои јазици.
Калемен покрај Охридското Eзеро, низ ширината на езерската вода, додека
сонцето се капи во oхридските води.
Чекориме по твоите Прличеви стапки,
но, овојпат лебедите тивко како да ни шепотат
за сведоштво на едно минато време,
за едно богатство што низ цел Охрид одекнува,
за еден и единствен Григор Прличев,
непокор македонски, вонвременска македонска гордост.
Пред моќта на твојта реч клечат и најголемите моќници од Светот цел,
пред оној благодарение на кому Македонија стана возвишение универзумско,
За оној кој ги рушеше сите граници преку силината на перото и одекот на песната,
дал „Сердарот“, дал „Скендербег“,
За оној чие писание допре сечие срце, дури и најтврдокорното,
секаде каде што си стигнал.
Не само на Балканот каде што и сам си бил,
многу подалеку и од Атина и Солун,
уште подалеку од Софија,
а сепак, блиску до Охрид.
Оти твојата песна ослободува,
оти твојот неуморлив дух е замена за сечовечко,
дал додека пееше за Кузман и Неда, пискотниците
од Галичник до Река кога се слушаа,
оти како поинаку би ја претставил својта татковина,
својто парче земја и сиот народ пред кого душата, небаре на тацна ја даде,
соголувајќи сè што крие твојата душа, а само за да ја ослободиш и најболната реч.
Оти твоето писание e само отскокна даска дека песната никогаш не умира,
дури и тогаш кога телото ја напушта душата и отпатува во задгробен живот.
Но, таму високо од небото,
Знам дека нè гледаш сите нас,
И никогаш со осуда, ами со благодарност што си сè поприсутен од било кога
додека беше на земниот свет…
Поминавме покрај тебе, навистина ти велам,
Не се шегувам, ниту пак полудувам.
Но, само што ти се приближивме,
ти во нас ја препозна жедта за твоите стихови и небаре громогласно нè праша:
„Сакаш да слушниш некое мое писание?“
Од нигде-никаде, како да нè „отрезна“ твојот глас и нè врати речиси 200 години
назад,
Во едно поинакво време, во твоето време, времето на Прличев,
Кога песната лекуваше, кога песната душата ја хранеше.
Најновиот виртуелен изум на твоите и нашите ни охриѓани нè маѓепса,
чунки Прличев пред нас жив се стори.
Ами, не ќе е ни чудно.
Зашто, ти секогаш беше неуморен за охриѓани, за нас, за твоите сограѓани
да им дадеш парче од својата душа со секоја беседа што им ја подаруваше.
Дали за некој празник, дали за делник, дали за крај на учебна година.
Дали за Св. Климент, дали во чест на денот на Св. Кирил и Методиј.
Без оглед кој јазик да го говореше,
Дал за Сердарот пееше, или за Скендербег,
твојот мајчин, охридски дијалект ти пулсираше низ вените.
Некогаш само него го користеше,
тој беше срцевината околу која се вртеа твоите јазични способности…
Оти тој е мајчин, излеан од устата на твојата намачена мајка и до совршенство
беспрекорно научен со него најубаво да твориш.
Како штит за непокор, небаре ти беше завој на секоја
болка и неправда
што ти си стори.
Небаре само со него од срце, вистински пишуваше,
како мед од уста да ти течеше кога го говореше,
и секогаш време и зборови за своите охриѓани наоѓаше,
со беседи ги опсипуваше…
Секогаш полн со убави зборови и за нашата татковина „убавица Македонија, оваа
топла и благодатна Македонија, оваа плодовита Македонија, која ги родила
светите Кирил и Методија“.
Словото твое низ цел свет одекнува
Кршејќи го јазикот со руски, црковнословенски и бугарски зборови, овојпат само за
нас, како од ракав истресе парче од твоите беседи:
„Детето је книга бела. Шчо ке напишиш тоа ке останит во неа. Сега, имаш разум
да му дајш насиати добри другему, ама чумо ти е разумот
кога сам ти не го слушаш.“
Пламтеше желбата твоја за еден општословенски јазик,
Веруваше во општословенското, а сите небаре со камења фрлаа по тебе,
те камшикуваа и со зборови,
пред носот портите ти ги затвораа,
а ти беше неустрашлив,
борец за правдата против туѓата моќ ненаситна за нашата татковина.
Колку ли многу го љубеше Охрида, што секогаш нему му се враќаше?!
Таму беше твојот дом и сè она што го познаваше.
Таму најсилно брановите пулсираа, како што и твојот живот беше падни-стани.
Хомер втор те нарекоа и до висината на творештвото те издигнаа,
и на земји без нималку милост умееја да те ничкосаат,
оти го љубеше мајчиниот ти дијалект,
оти за еден општословенски јазик деноноќно се залагаше.
„..Јас сум сепак онај беден пријател на вистината.
И потоа непријател бескомпромисен на измамата и лошотијата…“
Оти веруваш во сè и сешто, и кога секој во тебе се сомневаше.
Блиска ти беше болката, оти со неа беше растен, оти таа ти беше втора мајка,
од која се искалеми да бидеш бестрашен кога песната е во прашање.
Дури и Охрид го оплакуваше, со тажаленки и песни речиси никогаш на глас
неизговорени, скриени од сонцето, во длабочината на темнината и несреќата.
Пулсира твоето пеење.
Пулсира сè што си допрел и створил.
За тебе секогаш премалку е да се зборува и пишува,
За тебе секогаш премалку е песни да се пеат и тебе да те опејуваат,
За тебе и твојто дело сè е премал дар,
Оти ти многу повеќе остави за сите нас, сегашни и идни генерации,
Кои и покрај годините изминати,
како сè уште да го живееме твоето Прличево време,
оти не сакаме да се покориме пред заборавот,
оти не умееме да се предадеме, зашто ти ни беше учител,
зашто ти секогаш ќе ни бидеш учител,
заради тебе науката толку ја сакаме,
заради тебе и подобри луѓе сакаме да бидеме,
заради делото кое покрај себе го водеше и зад себе го остави,
заради сè што за нас направи и нè научи.
Заради секое парче од твојата душа заради нас што го откина,
заради љубовта што кон Охрид ја негуваше и сите ние го засакавме.
Заради твојот медов глас и ние копнееме да пееме,
заради перото твое непресушно и ние правиме натчовечки напори
барем стих-два, ако не беседа, за тебе да напишеме,
и ние со дар да ти возвратиме
како што ТИ секогаш за нас правеше.
Дозволи ни и води нè вешто и ние за тебе да испееме,
најубава мелодија од срцето проткаена.
Прости ни што и ние за тебе ќе говориме,
оти крајно време е твојот белег да го потврдиме.
И никогаш знак прашалник да не стои покрај името твое и покрај сè она од тебе
посеано и никнато, сè она од твоите вешти прсти компонирано…
За белег неизбришлив засекогаш да останеш.
Длабоко всаден во меморија на секое живо битие кое и име само твое да
слушнало, а не камоли и за тебе да учело.
Копнееме и ние твојата книжевна традиција како јаже наставувано со
најцрврстиот јазол да ја продолжиме,
и во твојот Прличевски дух да запееме, како печат на едно античко време, кога
твојто писание низ цел Балкан одекнуваше…
Оти, учител ни си и денес, после два века,
како секојпат нова ризница од твоето писание да откриваме, иако
безброј пати претходно сме те читале,
и за тебе од книжевни семоќници сме слушале.
Како да те гледаме, пак, и пак, тебе Прличев, во облик на дете, продаваш јајца и
муренки. Во облик на безвременски поет, писател и пред сè човек.
Жеден за знаење, дури и еден доктор од тебе ќе биднеше.
Но Хомер толку те „опи“, што и ТИ почна песната да ја негуваш.
„Првовенчан македонски поет, Царевна Миладинова дури и ме нарече.
Оти Сердарот беше нешто невидено, сè од мене збрано во една поетска творба,
сè што некогаш сум напишал, помислил, негувал, каде да се роди низ таа песна.“
И како ли да му возвратиме за ова богатство што секој ден ни го пружа?!
И тогаш небаре камен од срце ми падна,
кога ти ветив дека беседа за тебе ќе напишам.
И пред светот за тебе ќе пеам,
и не сум Прличев, и сите сме ние Прличев,
оти сакаме барем една стотинка од тебе во срце да ја имаме,
низ перо како мастило да течиш.
Не сакам празни зборови пред тебе да редам,
чунки уште помалку од премалку е тоа за твоја чест,
но, копнеам да бидам вешта со зборови како тебе,
копнеам да ги пленам охриѓани со моите стихови за тебе нанижани,
копнеам даров божји пред тебе да го истопорам, да ме слушнеш,
дал барем има малку надеж и јас твојот Ловоров венец да го поносам,
како тебе песни да пеам, беседи за празници да кажувам,
гласот мој од твојта Галичица да одекнува низ цело парче земја.
Стих по стих, лист хартија по лист хартија, за тебе си споменуваме,
за твоето херојството и постоење,
за твојта мисла низ генерации пренесена и до нас стигната….
Белег неизбришлив, низ моќта на твојот збор чие друго име е љубов и болка…
Твоето неповторливо дело засекогаш ќе ни остане за пример,
како потврда овеличена на животот,
како светлина што ја осветлува и најмрачната душа.
Песната твоја е храна што ги одржува во живот илјадници твои следбеници во
обид да станеме Прличев на новото време.
Додека чекориме по твоите стапки, твоите Прличеви стапки,
со надеж дека стих по стих, небаре цигла по цигла, го градиме сè она што го
посакуваше за секој од нас,
за твојта и наша таткојна, за твојот Охрид и Македонија.
„Бев растреперен како поет што гледа зло по светот и не може да го трпи…Бев
сеедно задуман, намуртен, мрачен како старец што многу пострадал во животот.
Во радости, свадби, песни, танци, меланхолијата ми се засилуваше. Ќе видев ли
беда каква и да е, ќе чуев ли липање на бесолзна баба над чуждаго мртовец, –
веднаш страсни солзи ќе ми потечеа од очите. Бев постојано во раздражение…“.
И тажен да си, и болка душа да ти бара, и од сите да бегаш,
ти пак не се покоруваш, туку оставаш мислата твоја и наша да биде.
Ако тебе „Македонија ти е и љубов и судба и болка и очај и неопходност и тага и
лулка и гроб,“
Ти нам ни си сè. И писмо, и песна. И збор, И мисла…
Како највешти пливачи се нурнуваме во длабочината на твоето дело;
пример дека и најсиромашниот може да биде врв на височините,
Зашто, каде и да се свртиме, Прличев, тебе те гледаме…
А во твојата татковина како сè уште жив да си.
Твориш и речта ко да ни ја негуваш,
нови ризници за тебе катадневно откриваме,
за тебе секојдневно учиме, и светот преку ука и наука го откриваме.
Ти си нашиот Григор, нескротлив и бунтовен,
Целосно припаѓајќи на човештвото.
И наместо до следното видување, нè испрати со зборовите
„Кăде шчо немат учение немат чувајне. Оваа је дидахиата господоа, чувај се..
„Елате ми да ви гушна за последен п’т… “
